George Reuchlin voor Samen Onderweg, december 2015 (Van de Praeses)
Het grote feest van Christus geboorte wordt vooraf gegaan door de vier advent weken; een tijd van inkeer en bezinning; maar beleven wij Advent nog wel als een periode van inkeer en bezinning? In mijn jeugd moesten wij als kinderen na het Sinterklaasfeest afzien van snoepen en al het heerlijks bewaren tot het Kerstfeest. Tegenwoordig lijkt het denken aan de komst van Christus verdrongen te zijn door de commerciele lokroep van restaurants en luxe resorts. Het kinderfeest van Sint Nicolaas schijnt naadloos over te gaan in een feestroes voor volwassenen, waarbij de mijter van Sinterklaas verwisseld wordt door de rode muts van de kerstman en het paard van de goed heiligman zich verandert in een rendier voor een slede vol met geschenken. Welke boodschap hebben de liedjes als ´Jingle bells´of ´Rudolph the rednosed rendeer` nog?
Heel toepasselijk herinnerde de kort voor het einde van de Tweede Wereldoorlog door Hitler vermoorde priester professor Alfred Delp ons er aan dat: ´Advent ist eine Zeit der Erschütterung, in der der Mensch wach werden soll zu sich selbst.`
In zijn preek op de eerste zondag in de adventstijd heeft onze dominee Gerard Solinger de vrede tot centraal thema genomen. Een vrede als voorspeld in Micha 4, waarin verkondigd is dat zwaarden tot ploegscharen zullen worden omgesmeed, en speren tot snoeimessen.
Het omsmeden van zwaarden tot ploegscharen kan men ook overdrachtelijk zien. De tong kan een scherp en kwetsend wapen zijn. Een scherpe tong kan echter omgesmeed worden tot een tong van verdraagzaamheid in de smidse van ons verstand op het vuur van de liefde
Ik denk daarbij hoe de scherpe tong van de kerk van Rome, die eeuwenlang intolerantie ten opzichte van en veroordeling van de Joden had verkondigd en de aanspraak op de enige juiste weg tot het Heil voor zich had opgeeist, werd omgesmeed tot een tong van verdraagzaamheid en verzoening. Dat proces is onder paus Johannes XXIII ingezet en heeft onder Paulus VI geleid tot de verklaring ´Nostra Aetate` bij de afsluiting van het 2e Vaticaans Concilie op 28 oktober 1965. In ´Nostra Aetate´ wordt door het Vaticaan erkend dat de drie grote monotheistische geloven; het Joodse geloof, de Islam, en het Christendom gemeenschappelijke wortels hebben in de God van Abraham en alle drie tot het uiteindelijke heil kunnen leiden, Door het zoeken naar het gemeenschappelijke kon een belangrijke stap gezet worden om de eeuwenoude strijd over welk geloof de ware weg tot het heil is, beeindigd worden.
Vrede is het zoeken naar het gemeenschappelijke, vrede verenigt en vrede is het streven naar het goede. Waar naar het gemeenschappelijke gezocht wordt, is geen ruimte voor ruzies. Wie echter zoekt naar verschillen zal rijkelijk stenen des aanstoots op zijn weg vinden. Soms heb ik de indruk dat de onderscheidelijke kerken naar verschillen zoeken, terwijl zij zich toch allemaal op de zelfde Bijbel, op het zelfde Evangelie baseren. Die Boodschap verbindt en brengt vrede. De rituelen en gebruiken binnen de verschillende kerken kunnen daarbij verschillen.
Is echter het verschil in rituelen en gebruiken een geldige reden om de ander niet in zijn Geloof te accepteren? Is het niet dom om het geschenk niet te aanvaarden, omdat de verpakking niet bevalt?
Het zoeken naar redding uit nood en verdrukking smeedt gemeenschappen tussen mensen, die voorheen nog tegenover elkaar gestaan hebben. Daarvan is een sprekend voorbeeld de Kreisauer Kreis, die in 1941 gevormd werd als een ongewapend verzet tegen het Nazi-bewind in de overtuiging dat onrecht en wreedheden, zichzelf op den duur zouden overleven. Op het landgoed van de familie von Moltke in Kreisau in Silezie kwamen – onder leiding van Helmuth James Graf von Moltke en Peter York Graf von Wartenburg – leidende personen uit de arbeidersbeweging, het openbaar bestuur en de kerken samen om gemeenschappelijk het hoofd te bieden aan het Nazi-terreur, alsmede om plannen te vormen voor een nieuw Duitsland als aan de Hitler-dictatuur een einde gekomen zou zijn. Anders dan de verzetsgroep van voornamelijk militairen rond Claus Schenk Graf von Stauffenberg, die op 20 juli 1944 een aanslag op Hitler pleegde, wilden de leden van de Kreisauer Kreis geen geweld gebruiken en waren overtuigd dat een regime dat gebaseerd is op machtsmisbruik, geweld en onderdrukking op den duur geen stand kan houden. In het gemeenschappelijk streven naar een rechtvaardige democratie stonden leiders uit de protestante kerken en de Rooms-katholieke kerk schouder aan schouder.
De deelnemers aan de Kreisauer Kreis werden begin juli 1944 verradenn en door de geheime Nazi-politie, Gestapo, opgepakt. De meeste leden werden, na gefolterd te zijn, ter dood veroordeeld en opgehangen. Ook tegen de Lutherse dominee, dr. Eugen Gerstenmaier, werd de doodstraf geeist, maar als door een wonder ontsnapte hij aan de galg en werd tot zeven jaar tuchthuis veroordeeld. Na de oorlog hernam Gerstenmaier zijn herderlijke taak en werd grondlegger van ´Das Hilfswerk der Deutsche Evangelische Kirche` (diaconie).
De Jezuitenpriester professor dr. Alfred Delp had zich door zijn uitspraken zo gehaat gemaakt bij de Nazi-leiders, dat Hitler persoonlijk bevolen had om Delp op te hangen, zijn lijk te verbranden en de as over de bagger uit de rioolering te verstrooien, opdat niets aan Albert Delp zou herinneren.
Ik wil deze adventstijd met een in het Engels vertaald citaat van Alfred Delp hem en alle anderen in herinnering houden, die de moed hadden om standvastig te blijvenn in hun Geloof en het kwade zonder geweld bestreden hebben.
Advent is the time of promise; it is not yet the time of fulfillment,
We are still in the midst of everything and in the logical inexorability and relentlessness of destiny.
Space is still filled with the noise of destruction and annihilation, the shouts of self-assurance and arrogance, the weeping of despair and helplessness.
But round about the horizon the eternal realities stand silent in their age-old longing.
There shines on them already the first mild light of radiant fulfillment to come.
From afar sound the first notes as of pipes and voices, not yet discernable as song or melody.
It is all far off and only just announced and foretold.
But it is happening today,