George Reuchlin, voor ‘Samen Onderweg’, april 2016
Sinds het bestaan van de christelijke kerk heeft zij in haar twee duizend jarig bestaan naastenliefde, vergeving en verzoening uitgedragen, maar is in haar geschiedenis ook bevlekt met ruzies, verbrokkeling en strijd. Gelukkig zijn er bij scheuringen en afsplitsingen ook telkens weer personen opgestaan, die de eenheid hebben willen herstellen door tolerantie, naastenliefde en respect voor de ander uit te dragen. Een belangrijke voorvechtster voor deze brede acceptatie van het geloof en verbindende naastenliefde was jkvr. ds. Peronne Pauline Boddaert. ‘Pee’ Boddaert is bepaald niet de eerste theologe geweest die voor tolerantie, respect en naastenliefde heeft gestreden. Zolang er splitsingen zijn geweest en strijd heeft gewoed, zolang zijn er ook mensen geweest, die zich voor het herstel van eenheid en christelijke waarden hebben ingezet.
Sebastian Castellio
Vooral na de splitsing tussen de katholieke kerk van Rome en de protestante geloofsrichtingen zijn er vele dapperen opgestaan om tolerantie, respect en naastenliefde in de verdeelde kerken te prediken. Onder hen neemt de in de Franse Dauphiné geboren Sebastian Castellio (1515 – 1563) een wel zeer prominente plaats in. Hij was een theoloog , die het latijn, grieks en hebreeuws beheerste en in zijn tijd in theologische betekenis gelijk – zo niet hoger – werd aangeslagen als Jean Calvin. Op aanbeveling van Calvin werd hij benoemd tot rector van de hogeschool te Genève; een positie die Castellio vanaf 1540 heeft bekleed, totdat hij – na een breuk met Calvin – in 1544 moest vertrekken. Op godsdienstig gebied waren de beide theologen het niet op alle punten met elkaar eens. Zo was Castellio het niet met Calvin eens dat het Hooglied wegens de erotisch getintheid uit de kanon van de bijbel verwijderd moest worden. Ook over de predestinatie verschilden zij van mening.
Tot een totale breuk kwam het toen Castellio in 1553 openlijk in verzet kwam tegen de verbranding van de priester Michael Servet, die – op sterke aandrang van Calvin – door het stadsbestuur van Genève tot de brandstapel veroordeeld was.
Castellio was tolerant in zijn dogmatische opvattingen en zette zich in voor politieke- en godsdienstige vrijheid van het geloof. Hij stelde de ene geloofsrichting niet boven de andere en meende dat geen enkel geloof als het enige ware geloof kon worden beschouwd. Als grondgedachte voor elke kerkelijke richting gold voor hem, dat men de ander niet anders behandelen mocht, dan men zelf behandeld wenste te worden (Hebt uw naatsen lief, gelijk u zelf). Castellio vertaalde de bijbel vanuit het latijn in het frans en schreef vele boeken over theologische vraagstukken. Zijn meest bekende werk is het in 1562 gepubliceerde ´De arte dubitandi´.
Peronne ‘Pee’ Pauline Boddaert
In onze eigen tijd is Pee Boddaert een markante voorvechster geweest voor tolerantie, naastenliefde en respect voor anders gelovigen. Zij werd op 19 augustus 1969 in Kralingen, het chique deel van Rotterdam, geboren. Zij stamt uit een adellijk geslacht met wortels in Vlaanderen en Zeeland. Haar vader en grootvader waren eigenaars van een bloeiend handels-laboratorium, dat in de grote havenstaden belangrijke rol speelde bij de controle van aangevoerde petro-chemische producten en andere handelsgoederen. Het christelijk geloof speelde een nadrukkelijke rol in de familie, waarbij de Remonstrantse kerk centraal stond. Haar grootvader en oom waren ridders in de eeuwenoude Johannieter Orde. Vanuit die achtergrond was het niet verwonderlijk dat de belangstelling van Peronne voor godsdienstige vraagstukken er toe geleid heeft, dat zij theologie in Leiden ging studeren en in 1996 beroepen werd als predikante in de Remonstrantse kerk. Over haar roeping om Gods woord te gaan verkondigen, verklaarde Peronne: “Ik ontdekte geloof als levensvorm, verbonden met de gedachte dat men in het leven de belangrijkste dingen toch zelf moet doen. Het werd mijn identiteit.”
Na haar studie in Leiden vertrok Peronne Boddaert voor een tweejarige opleiding naar Oxford. In Engeland legde zij zich toe op wijsbegeerte en liep stage bij een psychiatrische inrichting. Tijdens haar Britse kerkelijke ervaring werd zij geraakt door de Keltische spiritualiteit en ontdekte hoeveel waardevolle inzichten zich openbaren, omdat het de verbinding belicht met al wat leeft en groeit. Een bijzondere plaats nam daarbij Saint Ninian in. Tijdens een preek voor de NPB-gemeente te Lunteren op 8 januari 2006 merkte zij op: “Willen wij de bijbel toch als richtsnoer en spirituele schatkist proberen te zien, laten wij dan wat menselijker beginnen, voordat wij eventueel iets snappen van de mysterieuze passages. Ik vertelde toen van een man die ooit heilig werd verklaard. Ik vertelde over Ninian, die leefde in de vierde eeuw en de apostel was, die de Picten in Zuid Schotland tot het Christendom bekeerde. Hij is terecht heilig verklaard, want het moet een prima en integer man geweest zijn, die ook heus zijn aanvechtingen had. Zo is het bekend dat hij af en toe stevig verliefd kon worden. Toch lukte het hem om zijn opleiding tot priester in Rome af te ronden. Daarna heeft hij grote gebieden van Engeland beschaafd, cultureel en sociaal gevormd. Een onvermoeibare pionier, deze man. Een hervormer met een zonnig karakter, hij straalt kracht en licht uit in elk duister gebied waar hij komt.”
Datzelfde zonnige karakter, diezelfde kracht en licht heeft ook Peronne Boddaert uitgestraald. Zij was geen kamergeleerde, noch een gortdroge wereldvreemde predikante. Peronne stond als theologe midden in de wereld. Zij was een regelmatige bezoekster van de ‘Industrieele Grote Club’ in haar woonplaats Amsterdam, waar de hoogste bazen van het Amsterdamse bedrijfsleven elkaar bij de borrel en het diner ontmoeten. Ook gaf zij cursussen voor ondernemers over ethiek en bedrijfsleven. Van het goede der aarde kon zij genieten. Zij was niet tegen de jacht, maar zelf geen jager. Zij stelde geen enkel bezwaar tegen de jacht te hebben, zolang die goed beoefend wordt. ´Integendeel, het het is noodzakelijk om de wildstand te reguleren. En dat heilige wild! Het is toch een zaligheid om met vrienden onder het genot van een goed glas wijn te genieten van datgene wat je op een correcte manier uit de natuur hebt geoogst,´
Voorbeeldige voorgangers
Peronne was van mening dat in de huidige tijd veel mensen in de problemen komen omdat zij los zijn geraakt van hun achtergrond. “Ik merk in mijn pastorale werk dat de mens behoefte heeft aan vastigheid. Sommigen weten niets meer van hun achtergrond en verworteling of willen er niets van weten. Dat is jammer, want je eigen geschiedenis bepaalt voor een groot deel wie je nu bent en hoe je in het leven staat. Als je je daarvan bewust bent, kan je keuzes maken.”
In hoeverre hebben eerder levende vrome en weldoende vrouwen uit haar familie Peronne geinspireerd om als predikante Gods Woord te gaan verkondigen?
Marie Boddaert (1844 – 1914) was een actief aanhangster van het humanitarisme en had respect en medelijden met alle levende wezens en een fel tegenstandster van vivisectie. Zij was lid van de dierenbescherming, bestrijdster van drankmisbruik en voorstandster van vegetarisme. Daarnaast was Marie Boddaert literair begaafd en schreef voor ‘De Gids’, ‘Het Weekblad voor Muziek’, ‘Zingende Vogels’ en andere bladen. Voor de componist Richard Hol schreef zij de libretto’s voor zijn opera’s ‘Uit de Branding’ en ‘Floris V’. Het meest bekend is Marie Boddaert echter geworden als schrijfster van kinderboeken, waaronder ‘Sturmfels’ en ‘Roswitha’.
Elisabeth Carolina Boddaert (1866 – 1948) heeft zich onderscheiden door haar inzet voor het Royal Infirmery Hospital in Edinburgh. Dat ziekenhuis gold als een van de modernste ziekenhuizen van Europa dankzij de hervormingen die Florence Nightingale had doorgevoerd. Doordat zij tijdens haar tijd als verpleegster in Schotland veel in contact kwam met armen, verwaarloosden en misdadigers, ontwikkelde zij een sterk gevoel voor sociaal werk. Teruggekeerd in Nederland stichtte zij in 1903 – geheel uit eigen middelen – een tehuis voor de moeilijke jeugd. In het huis, dat later de naam Boddaerthuis zou krijgen, werd onderdak geboden aan alleenstaande kinderen, kinderen uit één ouder gezinnen en kinderen wiens ouders aan de drank verslaafd waren. Zij was een tegenstandster van lijfstraffen en geloofde in opvoeding door observatie in de vier milieu’s waarin kinderen opgroeien (straat, huis, school en tehuis). Door repressieve maatregelen achterwege te laten, maar in plaats daarvan kinderen, die dreigden af te glijden in de criminaliteit, langdurig preventief te begeleiden, kon zij bedreigde kinderen opvoeden tot zichzelf respecterende burgers. In navolging van het eerste opvanghuis voor bedreigde jeugd, werden er later meerdere Boddaerthuizen gesticht.
International Association for Religious Freedom (IARF)
Een man, waarvoor Peronne Boddaert grote bewondering koesterde, was de arts en zendeling-theoloog, Albert Schweitzer. Tijdens een lezing over Albert Schweitzer stelde Peronne: “Als leidend beginsel wil hij (Albert Schweitzer) kijken naar de cruciale hoofdgedachten van de wereldgodsdiensten en zich afvragen welke idealen bezitten zij? Hij onderscheidde drie contrasten of criteria. Ten eerste: is een religie pessimistisch of optimistisch van aard, of is er een mix? In dit verlengde; ten tweede: wordt er uitgegaan van monistisch of dualistisch denken? Met andere woorden: gaan alle krachten terug op een volmaakt goede oerkracht en komt de vervolmaking tot stand door een natuurlijke ontwikkeling, uitmondend in een zuiver geestelijk zijn, of zijn er machten in deze zinnelijke wereld die soms botsen met de goddelijke goedheid?
Als derde criterium: hoe toereikend is de kracht van de etische motieven van een godsdienst? Schweitzer toetste de drie gestelde vragen aan de verschillende grote godsdiensten van deze wereld.
Peronne Boddaert raakte intens gegrepen door zaken en vragen betreffende de interreligieuze dialoog en de vrijheid van godsdienst, zoals vastgelegd in het Handvest van de Verenigde Naties. Vanuit een diep in haar ziel geworteld intens gevoel dat godsdiensten tolerant, respecterend en overvloeiend van inspiratie ten opzichte van elkaar zouden dienen te staan, sloot Peronne zich aan bij de non-gouvernementele organisatie IRAF
IRAF is – geinspireerd door het uit 1893 stammende Parliament of World Religions -in 1900 in Engeland opgericht en heeft zich inmiddels over meer dan 25 landen verspreid. De doelstelling van IRAF is: ‘To encourage tolerance and interfaith encounter through Dialog and social Justice projects.’ Als interreligieus ontmoetingsforum bereikt IARF niet alleen de christelijke godsdiensten, maar ook de Islam, het Hindoeisme, de Sikhs, Shinto’s en aanhangers van het Zoroastrisme.
In 1993 nam Peronne deel aan het Wereldcongres van IARF in Bangalore. Zij schreef daar over: “Mij vielen de schellen van de ogen toen ik de overeenkomsten ervoer tussen mensen van verschillende culturen tijdens het interreligieuze congres in India. Dat was nog eens wat anders dan de ivoren wetenschapstoren.” De interreligieuze IARF sloeg aan bij Peronne. In 1997 werd zij Europees coordinator van IRAF en vervolgens voorzitster van de Nederlandse ledengroep. In New York werd zij aanvankelijk coordinator voor kerkelijke vrijwilligers en later programmaontwikkelaar en fondsenwerver voor IRAF bij de Verenigde Naties. Zij wist daar te bereiken dat IRAF een belangrijke gift kreeg van de Rockefeller Foundation. Peronne was sinds 2000 lid van het (internationale) hoofdbestuur van IRAF.
Op 5 maart 2007 overleed Peronne Pauline Boddaert. Zij werd slechts 37 jaar oud.